Celiakia, a nietolerancja glutenu – podobieństwa i różnice

Celiakia i nietolerancja glutenu to zaburzenia coraz częściej diagnozowane w naszym społeczeństwie. Obie dolegliwości mogą powodować podobne objawy, w tym bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia, zmęczenie i bóle głowy. Podstawowym postępowaniem w obu przypadkach jest stosowanie diety bezglutenowej, co oznacza unikanie produktów zawierających pszenicę, jęczmień i żyto.

Czym jest celiakia?

Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której spożycie glutenu prowadzi do naruszenia w budowie i integralności błony śluzowej jelita cienkiego. Gluten to białko występujące w zbożach, takich jak pszenica, żyto i jęczmień. W przypadku osób z celiakią, spożycie glutenu powoduje reakcję immunologiczną, która uszkadza kosmki jelitowe, struktury odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. W wyniku tej reakcji kosmki jelitowe są uszkadzane i dochodzi do zaburzeń wchłaniania. Celiakia ma silne podłoże genetyczne. Większość osób z celiakią posiada określone warianty genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Te geny kodują białka, które odgrywają kluczową rolę w prezentowaniu antygenów komórkom układu immunologicznego. Jedynym skutecznym sposobem leczenia celiakii jest całkowite wyeliminowanie glutenu z diety. Dzięki tej diecie objawy choroby zanikają, a jelita mogą się zregenerować.

Objawy celiakii

Objawy celiakii mogą być różnorodne i obejmować zarówno dolegliwości przewodu pokarmowego, jak i objawy ogólnoustrojowe:

Dolegliwości żołądkowo-jelitowe – biegunki z tłuszczowymi stolcami, wzdęcia, bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia.
Objawy związane z niedoborem składników odżywczych – utrata masy ciała, niedokrwistość (anemia), osłabienie, zmęczenie, problemy z kośćmi (osteoporoza), opóźnienie wzrostu u dzieci.
Inne objawy – wysypki skórne (zwłaszcza opryszczkowate zapalenie skóry), bóle stawów, afty w jamie ustnej, depresja, drażliwość, powiększenie obwodu brzucha, niskorosłość.

Diagnostyka celiakii

Diagnostyka celiakii obejmuje:

Badania krwi – testy serologiczne w celu wykrycia specyficznych przeciwciał (np. przeciwko transglutaminazie tkankowej, endomysium).
Biopsja jelita cienkiego – wykonywana podczas endoskopii, potwierdzająca zanik kosmków jelitowych i uszkodzenia błony śluzowej jelita.
Testy genetyczne – określenie obecności genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8, które są związane z większym ryzykiem celiakii. Negatywny wynik testu genetycznego praktycznie wyklucza celiakię.

Leczenie celiakii

Jedynym skutecznym leczeniem celiakii jest ścisła, dożywotnia dieta bezglutenowa. Oznacza to unikanie wszystkich produktów zawierających pszenicę, jęczmień i żyto. Nawet śladowe ilości glutenu mogą powodować uszkodzenie jelit i objawy choroby. Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego jak Intesta® z maślanem sodu nie zawiera glutenu, może więc być stosowana przez osoby z celiakią. Intesta® to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, która zawiera maślan sodu wskazany do stosowania w przypadku chorób jelit. Maślan sodu odżywia komórki jelita, stabilizuje strukturę ściany jelita i stymuluje wzrost saprofitycznej flory bakteryjnej, co wspiera zahamowanie rozwoju patogenicznej flory bakteryjnej.

Produkty bezglutenowe dla osób chorujących na celiakię

Dozwolone – ryż, ziemniaki, kukurydza, gryka, tapioka, soczewica, soja, mięso, ryby, jaja, owoce, warzywa, mleko i produkty mleczne (jeśli są tolerowane).
Niedozwolone – chleb, makarony, płatki śniadaniowe, ciasta, piwo, i inne produkty zawierające pszenicę, jęczmień i żyto.

Na czym polega nietolerancja glutenu?

Nietolerancja glutenu, znana również jako nadwrażliwość na gluten, polega na występowaniu objawów po spożyciu glutenu, ale bez obecności celiakii czy alergii na pszenicę. Objawy mogą być podobne do tych występujących w celiakii, ale jelita nie ulegają takim samym uszkodzeniom. Nietolerancja glutenu to stan rozpoznawany stosunkowo od niedawna i mechanizmy jego powstawania nie są jeszcze w pełni poznane.

Objawy nietolerancji glutenu

Objawy nietolerancji glutenu mogą być różnorodne i obejmują:

Dolegliwości żołądkowo-jelitowe – bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia, nudności.
Objawy ogólnoustrojowe -zmęczenie, bóle głowy, bóle stawów i mięśni, mgła mózgowa (problemy z koncentracją i pamięcią).
Problemy skórne – wysypki, egzema.
Objawy neurologiczne – drętwienie kończyn, zawroty głowy.
Inne objawy – anemia, niedobory witamin i minerałów, depresja, lęki.

Diagnostyka nietolerancji glutenu

Diagnostyka nietolerancji glutenu polega na wykluczeniu celiakii i alergii na pszenicę oraz obserwacji reakcji na dietę bezglutenową:

Wykluczenie celiakii – przeprowadzenie badań serologicznych i biopsji jelita cienkiego w celu wykluczenia celiakii.
Wykluczenie alergii na pszenicę – testy alergiczne, takie jak testy skórne lub badania krwi na obecność przeciwciał IgE specyficznych dla pszenicy.
Dieta eliminacyjna – wprowadzenie diety bezglutenowej i obserwacja czy objawy ustępują. Następnie prowokacja glutenu w celu sprawdzenia czy objawy powracają.

Produkty bezglutenowe

Bezpieczne – ryż, ziemniaki, kukurydza, gryka, soczewica, soja, owoce, warzywa, mięso, ryby, jaja, mleko i produkty mleczne (jeśli tolerowane).
Niedozwolone – chleb, makarony, płatki śniadaniowe, ciasta, piwo, oraz inne produkty zawierające pszenicę, jęczmień i żyto.

Powikłania nietolerancji glutenu

Chociaż nietolerancja glutenu nie prowadzi do uszkodzeń jelit jak celiakia, nieleczenie jej może prowadzić do przewlekłych dolegliwości i obniżonej jakości życia. Stosowanie diety bezglutenowej zazwyczaj prowadzi do poprawy stanu zdrowia i ustąpienia objawów.

Leczenie nietolerancji glutenu

Leczenie nietolerancji glutenu polega na stosowaniu diety bezglutenowej, podobnie jak w przypadku celiakii. Należy unikać produktów zawierających pszenicę, jęczmień i żyto, a także sprawdzać etykiety produktów przetworzonych, aby upewnić się, że nie zawierają one ukrytego glutenu.